Zadania moralne na polu kultury
Relację etyki z kulturą można ustalić wychodząc z różnych punktów widzenia i śledząc różne cele.
-
Istnieje na pierwszym miejscu, jasny fakt, relacja między różnymi systemami moralnymi a typem kultury, w której się rodzą. Ten punkt widzenia ukierunkowuje refleksję na badanie korelacji między „etyką a cywilizacją".
-
Można wyjść również z teologii moralnej fundamentalnej. Wtedy ukazują się wyniki ofiarowane przez antropologię kulturową i przez krytykę społeczną w przedstawianiu moralności.
-
Można również dokonywać oceny etycznej zjawiska kulturowego, w pojęciach ogólnych bądź w określonej formie danej epoki. W pierwszym przypadku będą sformułowane „ryzyka moralne kultury", w drugim będzie próbowało się ocenić określoną kulturę.
-
Jako ostatnia, relację między etyką a kulturą ustala się wychodząc z rozważań dobra społecznego zjawiska kulturowego.
Stając w tej perspektywie i śledząc ukierunkowania Soboru Watykańskiego II, streścimy w następujących zasadach etycznych zadania moralne na polu kultury:
1. Dostęp wszystkich ludzi do kultury (KDK 60)
-
Uznanie prawa wszystkich do kultury osobistej i społecznej, odpowiadającej godności osoby, bez różnicy rasy, płci, narodowości, religii czy stanowiska społecznego.
-
Skuteczność tego prawa poprzez normy fundamentalne. Obowiązkiem odpowiadającym jak najbardziej myśli naszej epoki, zwłaszcza obowiązkiem chrześcijan, jest gorliwe zabieganie o to, by tak w dziedzinie gospodarczej, jak i politycznej, tak na arenie narodowej, jak i międzynarodowej wydawano podstawowe orzeczenia, dzięki którym prawo wszystkich do kultury osobistej i społecznej, [...], znajdowałoby wszędzie uznanie i realizację. Faktycznie, bowiem obecnie wyłania się możliwość uwolnienia wielu ludzi od nieszczęsnej ciemnoty.
-
Bezpośrednimi aplikacjami tego prawa są: 1) zwalczanie analfabetyzmu (kultura tzw. podstawowa); 2) dostęp do studiów wyższych (należna równość); 3) polepszenie warunków życia i pracy (rozbudzenie pragnienia kultury); 4) przyznanie uczestnictwa kobiecie w różnych sektorach życia kulturowego.
Dobra kultury są istotne dla życia ludzkiego jak dobra ekonomiczne: kultura nie jest nadbudową luksusu, lenistwem nieużytecznym i gorszącym. Jest istotnym czynnikiem życia ludzkiego. Dlatego istnieje fundamentalne prawo dostępu do kultury dla każdej osoby.
Wychodząc z tych kryteriów, konieczne jest organizowanie na nowy sposób, sposobu rozumienia i realizowania kultury w świecie dzisiejszym.
2. Kultura: podporządkowana integralnej doskonałości człowieka
Nie wystarczy, aby droga kultury była otwarta na wszystkich: Jest rzeczą konieczną, aby kulturę odnosić należy do pełnej doskonałości osoby ludzkiej, do dobra wspólnoty i całej społeczności ludzkiej.
-
Trudności aktualnej sytuacji: 1) dehumanizująca socjalizacja; 2) wzrost różnych nauk i gałęzi wiedzy. „Dziś trudniej jest czynić syntezę różnych nauk i gałęzi wiedzy".
-
Konieczność kultury integralnej: 1) zbawiać osobę integralną; 2) dochodzić do syntez możliwych; 3) zmysł końcowy: człowiek.
-
Dlatego należy tak kształtować ducha, aby rozwijała się zdolność podziwiania, wnikania w głąb kontemplacji i urabiania sobie sądu osobistego oraz zdolność kształcenia zmysłu religijnego, moralnego i społecznego.
3. Wolność i autonomia w twórczości kulturowej (KDK 59)
Etyka wymaga koniecznej wolności w rozwoju kultury, jak również prawowitej autonomii w jej porządku
-
Kultura, jeśli nawet nie jest wartością „absolutną" (kulturę odnosić należy do pełnej doskonałości osoby ludzkiej, do dobra wspólnoty i całej społeczności ludzkiej), to ma potrzebę nieustannie dla swego rozwoju należytej wolności oraz prawowitej możności samodzielnego działania wedle własnych zasad.
-
Konsekwentnie: 1) należy przyznać każdemu człowiekowi prawo, do tego, aby zachowawszy porządek moralny i wzgląd na powszechny pożytek, swobodnie mógł szukać prawdy i opinie swoją głosić i rozpowszechniać oraz uprawiać jakąkolwiek umiejętność, a wreszcie wymaga, żeby zgodnie z prawdą był informowany o wydarzeniach publicznych; 2) władza publiczna nie może określać właściwego charakteru każdej kultury, ale przyczyniać się do podnoszenia jej w tym także wśród mniejszości narodowych; 3) władza publiczna czy ekonomiczna nie może strumentalizować kultury na korzyść własnych celów władzy.
4. Konieczność „krytyczności" kultury
Można stwierdzić, że kultura dąży do odtwarzania systemu, w którym zrodziła się, i w którym żyje: formy kulturalne każdej epoki dążą do rozważania różnych ośrodków interesu, które charakteryzują tę samą epokę.
Wobec tych tendencji do „manipulowania" i „ideologizowania" na korzyść władzy (politycznej, ekonomicznej, religijnej, itp.) powstaje konieczność kultury krytycznej. Tylko dzięki kulturze krytycznej można głosić skutecznie, że społeczność ma potrzebę radykalnych przemian, i że istnieje potrzeba nowego typu człowieka.
W ten sposób front kulturowy jest decydujący dla strukturalnych przemian społeczności. W łączności z innymi konfrontacjami, przede wszystkim z tym ekonomicznym i politycznym, kultura jest jednym z narzędzi uprzywilejowanych dla osiągnięcia poziomu coraz to wyższego w procesie wyzwolenia ludzkiego.