W tym względzie ważne są też słowa Soboru Watykańskiego II, który powiedział: Do podstawowych praw osoby ludzkiej należy zaliczyć prawo pracowników do swobodnego zakładania związków, które by ich naprawdę reprezentowały i mogły przyczyniać się do kształtowania życia gospodarczego według prawidłowego porządku, a nadto prawo każdego pracownika do swobodnego udziału w działalności tych związków bez obawy narażenia się na zemstę. Przez tego rodzaju uporządkowany udział, łączący się ze stopniowym wychowywaniem do życia ekonomicznego i społecznego, wzrastać będzie stale u wszystkich świadomość ciążącego na nich obowiązku, dzięki czemu wszyscy wedle zdolności i przydatności poczują się współodpowiedzialni za postęp gospodarczy i społeczny całego przedsiębiorstwa i za całe dobro wspólne.

Jan Paweł II dodaje, że prawo zrzeszania się, czyli do tworzenia stowarzyszeń lub związków mających na celu obronę żywotnych interesów ludzi zatrudnionych w różnych zawodach, jest konsekwencją całości praw pracowników.

Związki zawodowe są wolnymi stowarzyszeniami, które tworzą pracownicy w celu pomagania sobie, podtrzymywania siebie nawzajem i w celu reprezentowania wspólnie własnych interesów. Odnośnie tej definicji trzeba zauważyć, że:

• Kto umieszczałby jednostronnie i błędnie związki zawodowe jako oddziały wojenne w walce klas, pokazywałby, że rozumuje według ideologicznych kategorii walki między kapitałem a pracą. Kościół zadania związków zawodowych widzi bardziej pozytywnie i szerzej. Wynika to zarówno z nauczania Soboru Watykańskiego II, jak również z Listu Apostolskiego Octogesima adveniens Pawła VI i Encykliki Jana Pawła II Laborem exercens: Związki zawodowe są instytucją doniosłą: mają bowiem za zadanie reprezentować poszczególne kategorie zawodowe pracowników, popierać ich uprawnioną współpracę dla wzrostu ekonomicznego społeczeństwa i rozwijać poczucie odpowiedzialności za realizację dobra wspólnego.

• Związki zawodowe powinny być stowarzyszeniami wolnymi. Wszyscy powinni mieć możliwość przynależenia do nich. Wewnątrz pojedynczego związku powinno być miejsce dla prawdziwego pluralizmu pojęć. One nie mogą ubiegać się o bycie jedynymi przedstawicielami wszystkich pracowników, kiedy wielu z nich nie należy do nich. Związek zawodowy, który sprawowałby w jakikolwiek sposób przymus dyktatorski, przeszkadzałby w rozwoju ekonomiczno-społecznym, zamiast go popierać. W ten sposób, taki związek nie pobudzałby sensu odpowiedzialności u pracowników, ale znosiłby ją. Znajdowalibyśmy się naprzeciw przeciwnej niesprawiedliwości, gdyby życie związków zawodowych napotykałoby przeszkody, bądź wprost zostało ogarnięte przez czynniki zewnętrzne.

• Związki zawodowe są stowarzyszeniami ekonomiczno-społecznymi, a nie politycznymi. Związki, które usiłują być jak państwo w państwie, które usiłują zmusić do milczenia władzę, albo wprost ją przejąć, która w państwie demokratycznym należy do parlamentu i rządu, działają przeciwko dobru wspólnemu i przekraczają granice ich zadań prawdziwych i właściwych. Oczywiście, nie jest rzeczą możliwą oddzielić w sposób czysty sektora ekonomiczno-społecznego od sektora politycznego, jednak należy jednakowo pozostać wiernymi zasadzie, że bezpośredni cel realizowany przez związki nie ma natury politycznej, lecz ekonomiczno-społeczną. Niesłuszne upolitycznienie związków w państwie demokratycznym wprowadza zamieszanie w grze sił i konsekwentnie nie przyczynia się do rzeczywistego rozwoju.

Jeśli chcielibyśmy w skrócie wskazać funkcje aktualnych związków zawodowych, możemy powiedzieć za Janem Pawłem II, że do zadań związków należy:

• Obrona bytowych interesów ludzi pracy we wszystkich dziedzinach, w których dochodzą do głosu uprawnienia tych ostatnich. W tym sensie związki zawodowe są nieodzownym składnikiem życia społecznego i wyrażają się w taki sposób, że odpowiadają na złożoność i różność sytuacji pracowniczych.

Zadanie związków zawodowych bronienia interesów pracowniczych nie oznacza, jak wcześniej powiedziałem, że one powinny być uważane li tylko odzwierciedlenie „klasowej" struktury społeczeństwa i były wykładnikiem nieuchronnie rządzącej życiem społecznym walki klas. Powinny one bez wątpienia być wykładnikiem walki o sprawiedliwość społeczną, o słuszne uprawnienia ludzi pracy [...]. Jednakże „walka" ta winna być traktowana jako normalne staranie o właściwe dobro. Należałoby powiedzieć, że nie jest to natomiast walka „przeciwko" innym. Jeśli w sprawach spornych przybiera również i taki charakter, to dzieje się to z uwagi na dobro społecznej sprawiedliwości, a nie „dla walki" albo też dla wyeliminowania przeciwnika.

• Z obroną bytową interesów ludzi pracy związane jest przyczynianie się do budowania i umacniania „porządku społecznego", „solidarności", „wspólnoty"; wspólnoty, w którą muszą się w jakiś sposób połączyć i ci, którzy pracują, i ci, którzy dysponują środkami produkcji, od momenty, w którym praca ma to do siebie, że przede wszystkim łączy ludzi.

Właśnie z względu na ten obowiązek przyczyniania się do globalnego wzrostu wspólnoty, związki zawodowe muszą zawsze liczyć się z tymi ograniczeniami, jakie nakłada ogólna sytuacja ekonomiczna kraju. Żądania syndykalne nie mogą zamienić się w pewien rodzaj „egoizmu" grupowego czy klasowego.

Ponadto związki zawodowe, ze względu właśnie na ich znaczenie społeczne, głęboko wpływające na budowanie wspólnoty, wkraczając w dziedzinę „polityki" rozumianej jako roztropna troska o dobro wspólne, powinny uważać jednakże, aby ich celem nie było uprawianie polityki, w sensie, że przyjmują właściwe cechy partii politycznych, które walczą o władzę; również nie powinny podlegać decyzjom partii politycznych ani też mieć zbyt ścisłych związków z nimi, stając się w końcu narzędziem do innych celów, które nie są ich celami.

• Działanie o charakterze oświatowym, wychowawczym i samowychowawczym, krótko mówiąc, zadanie natury kulturalnej powinno być uważane jako podstawowe i równe zadaniu obronie praw pracowników. Albowiem stale należy dążyć do tego, ażeby dzięki działalności swoich związków pracownik mógł nie tylko więcej „mieć", ale przede wszystkim bardziej „być": pełniej urzeczywistniać pod każdym względem swe człowieczeństwo.

Chrześcijanie są wezwani do przynależenia do związków zawodowych, ponieważ tu mają możliwość wypełniania służby w świecie i dla świata.