Przyznaje on pewną wyższość pracy nad rozwojem i uzasadnia tak:

• Rozwój ekonomiczno-społeczny zależy w dużej mierze od aktywności ludzkiej, tj. od pracy. Jeśli człowiek pozostawi dobra ziemskie w stanie naturalnym, jeśli mianowicie nie będzie ich uprawiał, to nigdy nie będzie się rozwijał. Możliwości zawarte w rzeczach materialnych, aby były pożytecznymi i, aby służyły człowiekowi, są urzeczywistniane tylko poprzez pracę. Rzeczy materialne są tylko narzędziami i działają tylko wtedy, kiedy człowiek bierze je w ręce i ich używa: Praca ludzka, która polega na tworzeniu i wymianie nowych dóbr lub na świadczeniu usług gospodarczych, góruje nad innymi elementami życia gospodarczego, ponieważ te mają jedynie charakter narzędzi.

• Praca, jako że jest świadomą aktywnością osoby ludzkiej, uczestniczy w godności człowieka. Kiedy człowiek pracuje z własnej woli i bez przymusu, lecz ze względu na wewnętrzne przekonanie, to pracą rozwija własne zdolności, przyjmuje odpowiedzialnie własne miejsce wewnątrz wspólnoty ludzkiej i wypełnia zadanie powierzone mu przez Boga, aby doskonalił ziemię, podporządkowywał ją sobie i uczestniczył w panowaniu Boga nad światem. Na wytworze własnej pracy wyciska on osobistą pieczęć, jeśli nawet nie czyni tego w ten sam sposób i w tym samym stopniu w każdego typu aktywności. Artysta wyraża się zupełnie inaczej we własnym dziele niż czyni to na przykład robotnik, który pracuje na taśmie montażowej. Jednakże on również może pozostawić na produkcie przynajmniej ślady własnej świadomości.

Z pewnością człowiek uważa i traktuje, również swoją własność jako sprawę osobistą, jednak relacja osoby do pracy i do wytworu pracy nie jest ogólnie rzecz biorąc dużo węższa, niż do dóbr posiadanych. Sobór mówi odnośnie pracy na polu ekonomicznym: Praca, bowiem, czy to podejmowana na własną rękę, czy najemna pochodzi od osoby, która wyciska niejako swoje piętno na przyrodzie i poddaje ją swej woli. To, co można powiedzieć o pracy ekonomicznej jest ważne, w wymiarze o wiele większym, w stosunku do innych typów pracy, na przykład pracy twórcy i artysty.

1. Wartość i obowiązek pracy

a). Pojęcie i rodzaje pracy

W tym paragrafie omówię, przede wszystkim pracę, która wytwarza bądź wymienia dobra o pierwszorzędnej ważności, bądź też ofiaruje ważne służby (np. transport). Ważną jest też rzeczą rozważyć na pierwszym miejscu pracę samą w sobie i w jej różnych rodzajach bądź kształtach, ponieważ w ten sposób będziemy mogli lepiej uchwycić specyficzną naturę pracy ekonomicznej.

Praca jest świadomym urzeczywistnianiem zdolności fizycznych i duchowych w celu stworzenia wartości, poprzez które człowiek rozwija samego siebie, wnosi wkład w dobro wspólnoty i realizuje plany Boga w stosunku do świata. Znajduje ona swój pełny sens nie w samym działaniu, lecz jest ukierunkowana na owoce działania, jest ukierunkowana na cel. To ją odróżnia od zabawy, w której na pierwszym miejscu znajduje się aktywność pozbawiona ukierunkowania na cel. Kto ukierunkowałby zabawę przede wszystkim na cel jej obcy, na przykład ukierunkowałby sport na ekonomiczny zysk, zmieniłby jego wartość. W zabawie wartość główna jest przedstawiona przez samo działanie; w niej człowiek, poprzez aktywizacje wolnych energii daje cel, doświadcza wolności od królestwa utylitaryzmu.

Istnieją prace, które angażują przede wszystkim ciało i są prace, które angażują przede wszystkim ducha. Ale w przypadku człowieka, który jest w swej istocie duchem w ciele, nie istnieje praca wyłącznie cielesna, czy praca wyłącznie duchowa. Praca przeważnie duchowa jest wykonywana przez naukowców, badaczy, nauczycieli, wychowawców, artystów i duszpasterzy. Praca duchowa o wielkiej ważności jest wykonywana również przez tych, którzy organizują i kierują polityką i ekonomią.

Podział elementów, które uczestniczą w produkcji ekonomicznej w „pracy" i „kapitale" jest bardzo niekompletny, jeśli tu przez „pracę" rozumie się jedynie fizyczną aktywność produkcyjną. Ta będzie coraz bardziej wypierana przez technikę i przez automatyzację, jeśli nawet nie do końca zostanie wyparta. W każdym przypadku, ze wzrostem współzależności, złożoności i umiędzynarodowienia ekonomii, wzrasta coraz bardziej ważność kierownictwa i wysokich urzędników przedsiębiorstw, którzy dziś są umieszczani jako trzeci decydujący czynnik produkcji obok robotników i kapitału.

Rozróżniając między pracą przeważnie duchową, a pracą przeważnie fizyczną, liczymy się ze zdolnościami, które są bezpośrednio zaangażowane. Ale możemy również rozróżnić pracę na bazie różnych pól życia.

Na służbie najwyższych wartości religii, prawdy, tego, co jest moralnie dobre i piękne stoją „powołania" duchowe, naukowcy, nauczyciele, wychowawcy i artyści. O służbie życiu zdrowemu i trosce o życie chorych myślą, na pierwszym miejscu matki, a także lekarze i wszyscy ci, którzy pracują na polu sanitarnym i w miejscach klimatycznych. Kiedy praca matek i gospodyń domowych nie jest należycie doceniana, a przykłada się wielką wagę tylko do pracy zarobkowej, wynikają z tego poważne szkody dla społeczności; wtedy kobiety zamężne dążą do szukania pracy poza rodziną, ze szkodą dla dzieci i dla całej rodziny.

Na polu ekonomicznym działają kierownicy przedsiębiorstw i robotnicy. Tu rozróżnia się sektor prawdziwej i właściwej produkcji (rolnictwo i wydobycie czy produkcja materii pierwszej), w której maszyny, w dużej mierze zajęły miejsce człowieka, redukując stopniowo liczbę zatrudnionych; sektor przetwórstwa rzemieślniczego i przemysłowego produktów naturalnych, gdzie również racjonalizacja, technika i automatyzacja redukują coraz bardziej zatrudnienie energii ludzkich; i w końcu trzeci sektor handlu, wymiany, reklamy, transportu, finansów (np. banki, ubezpieczenia), który obejmuje coraz większą osób.

Na służbie innych pól życia znajduje się również praca polityczna, jako troska o dobro wspólne, które powinno stanowić treść pracy polityka, obejmuje dobro rodzin, wychowanie, popieranie kultury, życie ekonomiczne i bezpieczeństwo wspólnoty państwowej. Różne pola życia są obsługiwane także przez tych, którzy oddają się komunikacji międzyludzkiej poprzez przekazywanie informacji (środki masowego przekazu) i transportu (kolej, autobusy, statki, samoloty); komunikacji i informacji służą również poczty. Praca żołnierza służy obronie wspólnoty państwowej.

Podział na różne rodzaje pracy ma swoją rację bycia. Nie należy jednak zapominać, że one są połączone ze sobą i przenikają siebie nawzajem.

b). Wartość pracy

Jakakolwiek praca, posiada swoją wartość i swoją godność. Nie należy uważać pracy, jak miało to miejsce kiedyś, za coś neutralnego, a co nabywałoby wartości dopiero z zewnątrz, a mianowicie na mocy dobrej intencji podmiotowej pracownika. Wewnętrzna wartość pracy polega na następujących czynnikach:

• Poprzez własne plany i własną pracę człowiek uczestniczy w dziele Opatrzności Bożej i doskonalenia stworzenia.

• Poprzez pracę urzeczywistnia on miłość bliźniego. Jest to widoczne, przede wszystkim w pracy ojca i matki rodziny, którzy troszczą się dzięki niej o to, co jest konieczne dla własnych bliskich. Ale pracownik nie pomaga tylko własnej rodzinie, lecz również innym ludziom, swoim braciom. Poprzez swoją złożoną i wieloraką współpracę ludzie zapewniają sobie to, co jest konieczne i pożyteczne dla życia. Praca jest służbą bliźniemu i stawia osoby w relacji między sobą, ponieważ oni spotykają się ze sobą, przede wszystkim w pracy i w wymianie wytworów swojej aktywności.

• Światło wiary odkrywa wartości jeszcze głębsze w pracy ludzkiej, wartości, które czerpie z historii zbawienia. Praca jako aktywność typicznie ludzka jest włączona w historię człowieka z Bogiem. Również w pracy człowiek doświadcza własnej słabości; w niej czuje pokusę lenistwa i egoizmu, aż do punktu uczynienia miejsce walki i podziału, zamiast miejsce spotkania. Kiedy człowiek nie podda się tej pokusie i także tu podejmie walkę przeciwko grzechowi i jego konsekwencjom, będzie przyczyniał się do zwycięstwa zła nad grzechem w świecie. Sam Chrystus pracował i w ten sposób uświęcił pracę. Praca wykonywana należycie jest wspólnotą z Chrystusem, i konsekwentnie, uświęceniem własnej osoby i świata. Kto pracuje właściwie przyczynia się do tego, aby świat został doprowadzony do takiej doskonałości, która na końcu czasów, dzięki interwencji łaski Boga, sprawi ukazanie się jego jako „nowej ziemi".

Sobór takimi słowami streszcza specyficzne wartości pracy: przez swoją pracę człowiek zwyczajnie utrzymuje własne życie i swoich najbliższych. Łączy się ze swoimi braćmi i służy im, może praktykować szczerą miłość i współdziałać w doskonaleniu rzeczy stworzonych przez Boga. Co więcej, winniśmy nabrać przekonania, że przez pracę składaną Bogu w ofierze człowiek łączy się z dziełem zbawczym Jezusa Chrystusa, który pracując własnymi rękami w Nazarecie, nadał pracy znamienitą godność.